Od kilkunastu lat rodzimy rynek HMI/SCADA rozwija się niezwykle dynamicznie. Przedsiębiorcy, chcąc zwiększyć efektywność i wydajność produkcji, coraz częściej stawiają na automatyzację i robotyzację swoich zakładów. Rozwiązaniami pomocnymi w osiągnięciu założonych celów są niewątpliwie systemy SCADA oraz panele HMI, które są niezastąpione w monitorowaniu procesów.
W raporcie omawiającym polski rynek paneli operatorskich HMI (Human Machine Interface) oraz systemów SCADA (Supervisory Control And Data Acquisition) zostaną poruszone kwestie związane m.in. z kryteriami wyboru tytułowych rozwiązań, głównymi obszarami ich zastosowań, możliwościami wiążącymi się z ich wykorzystaniem, a także trendami panującymi w tym segmencie rynku.
Jak wynika z ankiety redakcyjnej, za najbardziej popularne oprogramowanie przemysłowe zostały uznane SCADA (ok. 80% wskazań) oraz HMI (ok. 70% wskazań). W dalszej kolejności pojawiły się takie rozwiązania, jak MES i Historian (ok. 20% wskazań).
Jak każde rozwiązanie, również zastosowanie HMI oraz SCADA ma zarówno plusy, jak i minusy. W opinii Michała Jurka, doradcy techniczno-handlowego w firmie ANIRO, nie można jednoznacznie mówić o wadach i zaletach tytułowych rozwiązań. To pojęcia bardzo względne. Każdy z klientów powinien samodzielnie zweryfikować wybrany sprzęt i oprogramowanie pod kątem aplikacji, dla której chce je zastosować. Taką możliwość daje praktycznie każdy z producentów, udostępniając wersje testowe swoich narzędzi. Każdy liczący się producent ma w swojej platformie również symulatory, które pozwalają testować bez posiadania urządzeń. Dopiero po takiej analizie klient powinien wybrać rozwiązanie, które będzie dla niego odpowiednie.
Panele z ekranami kilkucalowymi wciąż najbardziej popularne
Z badania wynika, że największym zainteresowaniem wśród użytkowników HMI cieszą się panele z wyświetlaczami kolorowymi do 10 cali (67%). Rzadziej wybierane są: komputery panelowe (34%), panele z wyświetlaczami kolorowymi większymi niż 10 cali (30%) oraz panele z wyświetlaczami monochromatycznymi (4%) – rys. 1.
Jeżeli chodzi o typowania ankietowanych dostawców, to – analogicznie do wskazań sondowanych użytkowników – na pierwszym miejscu również pojawiły się panele z wyświetlaczami kolorowymi do 10 cali (84%), a na drugim – komputery panelowe (16%).
Jak podkreśla Sylwia Grzelak-Dobkowska, inżynier projektów i sprzedaży na region Polska Centralna – dział systemów wizyjnych w firmie Automatech, największą popularnością cieszą się panele kolorowe do 10 cali, jednak coraz bardziej na popularności zyskują te mające powyżej 10 cali.
Z kolei zdaniem Michała Jurka z ANIRO trudno jednoznacznie powiedzieć, jakiego rodzaju panele HMI/systemy SCADA cieszą się największą popularnością. Wynika to z faktu, że odbiorcy są bardzo zróżnicowani, a poszczególne branże mają również swoje wymagania. Chcąc dotrzeć do całego portfolio klientów, należy posiadać zróżnicowaną ofertę urządzeń pod względem technicznym, jak również cenowym. Nikt dzisiaj nie chce przepłacać za funkcje, których nie wykorzystuje. Jest natomiast skłonny zapłacić więcej za produkt wykonany z bardzo dobrej jakości materiałów (aluminiowa obudowa, ekran ze szkłem hartowanym itp.), ponieważ podnosi to prestiż jego produktu.
Pierwsze skrzypce grają interfejsy i komunikacja
Zdaniem ankietowanych użytkowników najważniejszymi czynnikami mającymi wpływ na wybór paneli operatorskich HMI są interfejsy i komunikacja (67%) – rys. 2. Na drugim miejscu znalazła się cena (62%), a na trzecim – parametry techniczne (48%). Nie bez znaczenia są również: wsparcie techniczne (46%), jakość wykonania (39%), funkcje oprogramowania (36%), rozwiązania konstrukcyjne oraz stopień ochrony (21%), a także marka (15%).
Również w opinii dostawców priorytetem dla klientów są przede wszystkim interfejsy i komunikacja (84%). Oprócz tego potencjalni nabywcy zwracają uwagę również na: jakość wykonania (67%), cenę (54%), wsparcie techniczne (52%), markę (50%), a także parametry techniczne (34%), w tym m.in. na wodoodporność, rozdzielczość, pojemność pamięci, wydajność, a także odporność na wstrząsy, wibracje, skrajne temperatury czy promieniowanie UV.
Jak tłumaczy Urszula Bizoń-Żaba, dyrektor operacyjny w firmie COPA-DATA Polska, na szczęście od kilku lat zmienił się trend i obecnie decyzje zakupowe nie są podejmowane wyłącznie na podstawie ceny. Współcześni klienci są świadomi, że tanio nie znaczy dobrze, a wybór stabilnego i sprawdzonego oprogramowania dysponującego nowoczesnymi funkcjonalnościami, ciągle rozwijanego, to gwarancja płynnej pracy i spokoju na lata.
Systemy SCADA oraz HMI oferują szereg możliwości – nie tylko wizualizację, ale także raporty, analizy itd. Co ważne, systemy te można elastycznie dopasowywać do potrzeb instalacji. Według respondentów modułowe oprogramowanie pozwala na wybór tylko tych komponentów, które są potrzebne. Nie trzeba płacić za funkcje, z których nie będzie się korzystać. Ponadto obecnie już nawet markowe produkty można nabyć za rozsądną cenę.
Ankietowani zdają sobie sprawę z tego, że systemy do wizualizacji i nadzoru muszą działać stabilnie i niezawodnie, natomiast newralgicznym punktem aplikacji jest często oprogramowanie. Należy uświadomić sobie, że cena za licencję oprogramowania obejmuje także nakłady finansowe ponoszone na rozwój i wsparcie rozwiązania. Nieustanny rozwój i pogoń za poprawkami producentów oprogramowania, przekładające się na ogrom włożonej pracy, musi mieć swoje odzwierciedlenie w kosztach.
W opinii Jarosława Oleszko z firmy LLJ Software & Electronics wciąż za mało uwagi zwraca się na testowanie oprogramowania wykorzystywanego w panelach HMI. Rzadko porusza się temat wykonywania kompletnych testów regresywnych, po dokonaniu nawet z pozoru małej zmiany w funkcjonalności oprogramowania. Jeżeli już takie testy są wykonywane, to rzadko w sposób zautomatyzowany.
Odbiorcy HMI/SCADA
Jak zaznacza Andrzej Just, dyrektor sprzedaży i marketingu w firmie MAWOS, docelowymi odbiorcami rozwiązań HMI/SCADA są szeroko rozumiani użytkownicy maszyn i instalacji przemysłowych. Pod tym pojęciem rozumiemy zarówno bezpośrednich operatorów, jak i służby serwisowe oraz coraz częściej także kadrę zarządzającą przedsiębiorstw. Każda z tych grup użytkowników ma trochę inne potrzeby i inne oczekiwania w stosunku do systemu HMI/SCADA. Dobrze zaprojektowana i właściwie wykonana aplikacja powinna spełniać specyficzne potrzeby wszystkich grup użytkowników.
Również Michał Jurek z firmy ANIRO podkreśla, że odbiorcami paneli HMI są głównie producenci maszyn i urządzeń. Dziś niewielu z nich nie wyposaża już swoich produktów w te urządzenia. Kompleksowe rozwiązania HMI/SCADA wybierają natomiast integratorzy procesowych systemów sterowania dla przemysłu, automatyki produkcyjnej oraz automatyki budynkowej, którzy integrują duże i rozproszone systemy sterowania.
Co do zastosowań tytułowych rozwiązań ankietowani użytkownicy wskazywali głównie na takie obszary, jak: sektor wodno-kanalizacyjny (64%), energetyka (61%), przemysł spożywczy (54%), branża chemiczna (52%), przemysł maszynowy (45), branża farmaceutyczna (43%), automatyka budynkowa (42%), branża motoryzacyjna (34%), transport (6%) oraz ochrona środowiska (3%).
Z kolei według dostawców systemy SCADA/HMI znajdują zastosowanie przede wszystkim w przemyśle spożywczym (100%), maszynowym (86%) i chemicznym (84%), sektorze wodno-kanalizacyjnym (50%), energetyce oraz ochronie środowiska (34%).
Plany zakupowe
Z deklaracji 58% ankietowanych użytkowników wynika, że w ciągu najbliższego roku (w porównaniu z okresem wcześniejszym) zwiększą oni środki na zakup paneli operatorskich HMI/systemów SCADA. Decyzja ta jest podyktowana m.in. takimi czynnikami, jak: nowe projekty, konieczność stałej automatyzacji i robotyzacji przedsiębiorstw oraz związana z nimi poprawa produktywności, zapotrzebowanie na coraz większą i dokładniejszą kontrolę procesu, zbliżające się inwestycje mające na celu dostosowanie produkcji do norm i wymagań EU, a także szeroki wachlarz zalet tytułowych rozwiązań, w tym np. adekwatność ceny oprogramowania SCADA/HMI do jego jakości i możliwości związanych z jego zastosowaniem (tego zdania jest 52% uczestników sondażu).
30% ankietowanych planuje przeznaczyć podobną kwotę na zakup HMI/SCADA jak w latach ubiegłych, a pozostali respondenci (12%) zamierzają zredukować środki na ten cel, co jest spowodowane np. mniejszą liczbą zleceń na skutek utrudnień podatkowo-fiskalnych, niezbyt dobrą (w opinii niektórych respondentów) koniunkturą na rynku.
Nie ma powodów do narzekań
Jak widać na rys. 3, obecna sytuacja panująca na polskim rynku HMI/SCADA jest oceniana przez sondowanych dostawców jako dobra (68%) lub nawet bardzo dobra (32%).
Również w odczuciu ankietowanych użytkowników jest ona dobra (85%) lub bardzo dobra (15%).
Zdaniem uczestników badania obecna sytuacja jest sprzyjająca ze względu na to, że: z roku na rok wciąż jest dużo firm planujących i wdrażających modernizacje swoich instalacji, rośnie zapotrzebowanie na bardziej zaawansowane produkty, a wzrost kosztów pracy wymusza automatyzację produkcji.
Duże znaczenie ma również coraz większa konkurencja w tym segmencie rynku, w związku z czym dystrybutorzy HMI/SCADA, chcąc zdobyć klientów, starają się zaoferować im doskonalsze rozwiązania, mające coraz większe możliwości.
Jak podkreśla Michał Jurek z firmy ANIRO, konkurencja na rynku HMI jest ogromna. Dziś praktycznie każdy producent automatyki, aparatury elektrycznej posiada w swojej ofercie te urządzenia. Nie każdy z nich jest jednak producentem zarówno panelu, jak i jego oprogramowania. Wiele urządzeń dostępnych na rynku to produkty czołowych firm z branży, które produkują swoje urządzenia dla innych marek. Nieco mniejsza konkurencja dotyczy systemów SCADA, ale wynika to z liczby klientów docelowych na te rozwiązania.
Maciej Sakowicz, inżynier sprzedaży – produkty HMI w firmie Multiprojekt Automatyka, zwraca uwagę na to, że polski rynek coraz bardziej ulega podziałowi na urządzenia proste, nadające się do małych, wolnostojących maszyn, oraz takie, które mają w założeniu eksportować wynik swojego działania do systemów MES, ERP itd. Te drugie cechują się skalowalnością i łatwością przezbrojenia ze względu na zmianę wytwarzanego produktu lub miejsca pracy.
W oczekiwaniu na wzrost sprzedaży
Wszyscy dostawcy są zgodni co do tego, że w ciągu najbliższych 2–3 lat (w porównaniu z ostatnimi latami) zwiększy się sprzedaż paneli operatorskich HMI/systemów SCADA. Te optymistyczne prognozy zostały poczynione w oparciu o obserwacje polskiego rynku, gdzie coraz bardziej widoczne jest zainteresowanie automatyzacją nawet w małych zakładach przemysłowych, a co za tym idzie – jest coraz większe zapotrzebowanie na elementy składowe systemu sterowania i diagnostyki. Rozwojowi rynku HMI/SCADA sprzyja wchodząca rewolucja Industry 4.0 oraz chęć automatyzacji produkcji, potrzeba monitorowania procesów, dążenie do ułatwienia pracy operatorom oraz zniwelowania błędów produkcji.
Jak tłumaczy Kamila Bubiłek, inżynier automatyk w firmie Sitaniec Technology, w ciągu ostatnich kilkunastu lat nastąpił ogromny rozwój rynku HMI/SCADA. Klienci coraz częściej stawiają na automatyzację i robotyzację swoich przedsiębiorstw, chcąc zwiększyć efektywność i wydajność produkcji. Bez wątpienia systemy SCADA czy HMI pomagają osiągnąć założone cele, ponieważ są niezastąpione w monitorowaniu procesów.
Również w opinii Michała Jurka z firmy ANIRO niezmiennie jako czynnik sprzyjający rozwojowi rynku należy wymienić ciągłą automatyzację produkcji w Polsce. Zdaniem eksperta wynika ona obecnie z coraz większego problemu z pozyskaniem pracowników. Pracodawcy są zmuszeni zatrudniać mniej doświadczonych pracowników. Dzięki tytułowym rozwiązaniom możemy wspomagać pracowników, a jedyne ograniczenia wynikają z wyobraźni projektanta systemów.
Kierunki rozwoju
Zdaniem Krzysztofa Tylutkiego, doradcy technicznego w firmie Multiprojekt Automatyka, znaczącym kierunkiem rozwoju wydaje się być ten, w którym panel umożliwia wprowadzanie i odczytywanie danych z/do baz danych. Otwiera to drogę dla realizacji centralizowanych systemów zarządzania produkcją, w których np. panel odczytuje receptury parametryzujące produkty tworzone przez maszynę czy wręcz całe plany produkcyjne z nadrzędnego systemu, a z drugiej strony może do takiego nadrzędnego systemu wprowadzać dane o historii produkcji, co otwiera drogę dla dokonywania zbiorczych analiz wydajności produkcji, przyczyn przestojów i awarii.
Mówiąc o kierunkach rozwoju, jeden obszar zmian technologicznych wydaje się niespenetrowany przez producentów paneli operatorskich. Według Krzysztofa Tylutkiego jest nim wykorzystanie powszechności dostępu do sieci komórkowych, gdzie zauważalne jest zapotrzebowanie na funkcję wysyłania przez panele operatorskie wiadomości SMS (tu główną funkcją miałoby być informowanie o sytuacjach alarmowych) oraz możliwość dostępu do sieci Internet dzięki komórkowym danym sieciowym. Jeszcze przez długi czas dostęp do kablowego połączenia z Internetem w wielu lokalizacjach będzie bowiem niemożliwy. W tym wypadku za istotne należy uznać pojawienie się urządzeń HMI wspierających modemy GSM, a w dalszej kolejności – paneli operatorskich wyposażonych w slot dla karty SIM.
Z kolei z obserwacji Krzysztofa Boguszewskiego, zastępcy kierownika działu automatyki w firmie Maritex, najnowszym trendem w dziedzinie HMI/SCADA jest tworzenie rozwiązań modułowych, które umożliwiają dowolną konfigurację wyświetlacza z komputerem przemysłowym i swobodną wymianę modułów tych podzespołów przy zmianie koncepcji projektu. Producenci dążą w ten sposób do zapewnienia maksymalnej elastyczności swoich produktów celem zaspokojenia każdej możliwej potrzeby klienta, nawet jeśli nie była ona znana na etapie tworzenia koncepcji instalacji i zaimplementowano niewystarczające z punktu widzenia użytkownika rozwiązanie. Możliwe, że rynek będzie się rozwijał właśnie w tym kierunku.
Jak zauważa Michał Jurek z firmy ANIRO, producenci oferują obecnie wiele funkcji wspierających użytkowników końcowych zarówno w systemach SCADA, jak również w HMI. Te funkcje to m.in. obsługa wielu języków, możliwość dołączania dowolnych plików (instrukcje tekstowe, filmy instruktażowe), zarządzanie alarmami czy mobilny dostęp zdalny. Coraz większa grupa producentów oferuje specjalizowane rozwiązania panelu HMI, tj. do stref wybuchowych, przemysłu spożywczego, górnictwa.
Nowymi funkcjami i możliwościami paneli HMI są multitouch i sterowanie gestami, znane już wcześniej z urządzeń mobilnych, a także wyjścia HDMI, dzięki którym można wyświetlać ekrany z panelu, np. w dyspozytorni na dowolnym ekranie. Wyposażenie paneli HMI w wyjścia HDMI oraz karty dźwiękowe i wyjście audio pozwala stworzyć np. system wizualizacji produkcji z ostrzeganiem dla działu utrzymania ruchu lub inżynierów procesu. Rozwiązanie takie umożliwia również wyświetlanie filmów instruktażowych oraz animacji ułatwiających usuwanie awarii, prowadzenie przeglądów bądź instrukcji postępowania dla operatorów.
W opinii eksperta z firmy ANIRO w najbliższym czasie możemy spodziewać się migracji większości producentów z ekranów rezystancyjnych na ekrany pojemnościowe oraz zastosowania wyższej klasy materiałów, z których wykonywane są panele HMI. Wielu producentów małych maszyn i urządzeń będzie odchodzić od standardowych rozwiązań opartych na HMI/SCADA na rzecz dedykowanych interfejsów człowiek-maszyna. Tu duże szanse na zdobycie części rynku będą miały firmy specjalizujące się w produkcji urządzeń elektronicznych, mające w swoich szeregach wyspecjalizowanych inżynierów władających wyższymi językami programowania, które w krótkim czasie będą w stanie stworzyć dla klienta gotowe rozwiązanie sprzętowe i programowe idealnie dostosowane do jego potrzeb.
Raport powstał w oparciu o dane uzyskane z ankiety przeprowadzonej wśród czytelników. Oprócz tego przy tworzeniu raportu bazowano na informacjach pochodzących od dostawców/producentów SCADA/HMI. Raport nie odzwierciedla pełnego obrazu rynku.