Produkcja na 10 milionów rekordów

O systemie Analiz Technicznego Kosztu Wytworzenia produktów firmy SAS Institute wykorzystywanym w Zakładach Azotowych „Puławy” SA

Zakłady Azotowe „Puławy” SA od ponad 40 lat są liderem polskiego przemysłu nawozowo-chemicznego. Obecnie to jeden z największych polskich eksporterów. Dzięki lokalizacji w centralnej Europie może działać zarówno na wymagającym rynku UE, jak i dynamicznie rozwijających się rynkach wschodnich. Jego produkty trafiają także na rynki amerykańskie.

Początkowo ZA „Puławy” SA wytwarzały nawozy azotowe na potrzeby rolnictwa, lecz w miarę rozwoju systematycznie zwiększały produkcję chemikaliów, która obecnie stanowi 40% ogólnej produkcji i sukcesywnie rośnie. Jednym z priorytetowych kierunków rozwoju były kolejne linie produkcyjne melaminy. Obecnie spółka zajmuje wiodącą pozycję na rynku krajowym w zakresie produkcji nawozów azotowych, melaminy i nadtlenku wodoru. Jest jednym z dwóch krajowych producentów kaprolaktamu. Na rynkach międzynarodowych zajmuje ważną pozycję w zakresie produkcji i sprzedaży melaminy – jest trzecim co do wielkości producentem w świecie oraz znaczącym eksporterem płynnego nawozu RSM.

Od października 2005 r. akcje Zakładów Azotowych „Puławy” SA są notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.

Zwiększanie produkcji chemicznej o wysokich marżach jednostkowych, rozwijanie produkcji w kierunku przedłużania dotychczasowych łańcuchów technologicznych, rozszerzanie bazy surowcowej o surowce odnawialne to dotychczas główne kierunki rozwoju.

Niezwykle istotnym elementem wspierającym te działania okazało się rozszerzenie bazy informacyjnej w obszarze kosztów związanych z przebiegiem poszczególnych procesów technologicznych w spółce. 

Obszary biznesowe wspomagane rozwiązaniem TKW

Konsultanci SAS Institute Polska we współpracy z ekspertami finansowymi Zakładów Azotowych „Puławy” SA opracowali koncepcję, a następnie zaprojektowali i wdrożyli System Analiz Technicznego Kosztu Wytworzenia (w skrócie zwany Systemem TKW). W wyniku prac połączonego zespołu powstał zaawansowany system analityczno-raportowy, dostarczający informacji w układzie bezpośrednim oraz ciągnionym o szczegółowej strukturze i wielkości kosztów wchodzących w skład rzeczywistego technicznego kosztu wytworzenia produktów. Struktury te budowane są poprzez ustalenie kosztów materiałów bezpośrednich, rozliczenie kosztów wydziałowych, kosztów zakupu i odchyleń od cen ewidencyjnych na jednostkę produktu. Poszczególne kategorie kosztów rozliczane są zgodnie z obowiązującymi w spółce procedurami rozliczeń kosztów, które mogą być modyfikowane przez użytkownika na potrzeby informacji kontrolingowej.

Przedstawienie jednostkowego technicznego kosztu wytworzenia produktów finalnych spółki w układzie ciągnionym pozwala analizować rzeczywisty skład kosztów surowcowych i wydziałowych, które nawarstwiają się na kolejnych etapach łańcucha technologicznego, a jednocześnie w rozliczeniach księgowych nie są widoczne.

W Systemie TKW dostępne są dwa rodzaje układu ciągnionego: globalny układ ciągniony kosztów wytworzenia oraz układ ciągniony dla poszczególnych centrów produkcyjnych. – W układzie ciągnionym – wyjaśnia Ewa Kwiatkowska, kierownik Działu Kontrolingu i Analiz Operacyjnych w ZA „Puławy” SA – otrzymujemy informację o rzeczywistym składzie kosztów materiałowych i pozamateriałowych z całego procesu produkcji. W układzie bezpośrednim otrzymujemy informację o kosztach pozamateriałowych z ostatniego etapu produkcji i o kosztach półfabrykatów i surowców wykorzystanych w tym etapie. Różnica leży w sposobie prezentacji i interpretacji danych udostępnianych w Systemie TKW.

Pierwszy z wymienionych układów odwzorowuje proces produkcji zachodzący w całym przedsiębiorstwie. W tym układzie koszty materiałowe poniesione przez spółkę na określony produkt finalny dotyczą wyłącznie surowców zakupionych na zewnątrz spółki (tj. bez kosztów wydziałowych, które w rozliczeniach księgowych nawarstwiają się, przechodząc przez kolejne etapy rozliczeń kosztów procesu technologicznego), a koszty pozamateriałowe, które dotyczą wyłącznie kosztów wydziałowych spółki księgowanych na stanowiskach kosztów (MPK), są agregowane ze wszystkich etapów produkcyjnych i raportowane przez System TKW wg struktury rodzajowej na każdej tonie produktu fi – nalnego. W takim układzie łatwo można na przykład określić dokładną wartość kosztów wynagrodzeń czy amortyzacji, które poprzez system rozliczeń księgowych zostały odniesione do jednostki produktu wzdłuż całego chemicznego łańcucha technologicznego, jakim dysponuje spółka.

Układ ciągniony dla poszczególnych centrów produkcyjnych jest zbiorem procesów wytwarzania zachodzących w poszczególnych centrach produkcyjnych. Półfabrykaty wytwarzane w innych centrach traktowane są tak samo jak surowce zakupione z zewnątrz. W tym przypadku koszty materiałowe w ostatnim opisywanym etapie reprezentują zakupione surowce z zewnątrz spółki oraz półfabrykaty pochodzące z innych obszarów produkcyjnych spółki, a koszty pozamateriałowe agregują koszty wydziałowe powstałe jedynie w danym centrum odniesione do jednostki produktu finalnego tego obszaru produkcyjnego.

Aby uzyskać dokładny układ ciągniony, konieczne było zbudowanie modelu danych reprezentującego cały proces produkcji Zakładów Azotowych „Puławy” oraz rozliczanie poszczególnych kategorii kosztów na każdym etapie tego procesu. Zespół ekspertów realizujących to zadanie musiał rozwiązać kilka kluczowych problemów wiążących się ze specyficzną dla przemysłu chemicznego analizą procesu produkcji. Opracowano między innymi metodę rozwiązania problemu tzw. zapętleń, związanych z wielokrotnym wykorzystywaniem w procesie produkcyjnym uzyskiwanych ubocznie związków chemicznych. Eliminacja zapętleń występujących w procesie technologicznym polega na zastępowaniu półproduktów tworzących pętle surowcami i mediami wchodzącymi w ich skład, w ilościach odzwierciedlających rzeczywiste ich zużycie w produkcji analogicznego półproduktu z innej instalacji. 

Możliwości TKW

System umożliwia analizę rzeczywistego technicznego kosztu produkcji w podziale na centra produkcyjne, miejsca powstawania kosztów (tj. stanowiska kosztów) oraz nośniki tych kosztów (tj. produkty fi nalne). Łatwo uzyskać informacje o składzie surowcowym produktów lub materiałowym (surowce i półfabrykaty) na każdym etapie procesu produkcji. W takich samych układach można analizować koszty pozamateriałowe, które alokowane są na produkty/półprodukty z dokładnością sięgającą pozycji analitycznych kont księgowych. Dla poszczególnych surowców, materiałów i półfabrykatów wyliczany jest wskaźnik zużycia, a dla wszystkich pozycji kosztowych – koszt jednostkowy względem miary fizycznej produktu.

Opracowany został także moduł umożliwiający przeprowadzanie symulacji obliczeń technicznego kosztu wytworzenia z wykorzystaniem wartości wejściowych, takich jak: wielkość produkcji, cena surowców, wskaźniki zużycia surowców i mediów, wartość poszczególnych kosztów pozamateriałowych możliwych do poniesienia w okresie. Symulacje przeprowadzane są na podstawie danych rzeczywistych. Możliwe jest jednoczesne wykonanie trzech wariantów symulacji, co zapewnia analizę porównawczą różnych zakładanych przypadków.

Narzędzia

Do prezentowania generowanych w systemie informacji zastosowano technologię SAS Business Intelligence Server. Dzięki temu możliwe stało się odwzorowanie analityczne struktury produkcji chemicznej na ponad 25 poziomach. W ramach rozwiązania przygotowano pięć struktur wielowymiarowych OLAP, w oparciu o które opracowano jedenaście raportów. Dostarczone narzędzia oraz przygotowane struktury danych zapewniają użytkownikom biznesowym tworzenie nowych raportów, w których układ i szczegółowość informacji można dowolnie dobierać w zakresie danych zawartych w Systemie TKW.

Raporty tworzone w SAS Business Intelligence Server są dynamiczne i umożliwiają zagłębianie się w dowolny, dostępny w raporcie wymiar, co ułatwia przeprowadzanie różnego typu analiz. Klikając klawiszem myszy, można przejść od wartości zagregowanych w niemal dowolny sposób do ich składowych lub odwrotnie – zarówno w wierszach, jak i w kolumnach. Funkcja ta umożliwia np. płynne przejście z perspektywy rocznej na miesięczną albo z wydziałowej na poszczególne stanowiska kosztów, a także rozbicie produktu na surowce.

W ramach projektu w Zakładach Azotowych „Puławy” przeszkolonych zostało kilkudziesieciu użytkowników. Szkolenia prowadzili konsultanci SAS Institute oraz pracownicy ZAP, którzy od początku uczestniczyli we wdrożeniu. W ten sposób wyodrębniono grupę trenerów mających wysokie kompetencje dotyczące użytkowania oraz administracji Systemu TKW. 

Korzyści z wdrożenia

Zespół ekspertów SAS Institute i Zakładów Azotowych „Puławy” SA rozwiązał kilka kluczowych problemów wiążących się z analizą i prezentacją kosztów produkcji. Zostały opracowane m.in.:

• raporty wielowymiarowe, przedstawiające wieloetapową strukturę produkcji,
• metoda rozwiązania zapętleń chemicznego procesu technologicznego,
• przedstawienie kosztów w układzie ciągnionym,
• metoda prezentacji uzysków w chemicznym procesie technologicznym,
• moduł symulacji w układzie kosztów ciągnionych.

Wyniki analizowane w systemie TKW to m.in.:

• TKW ogółem – techniczny koszt wytworzenia ogółem dla poszczególnych grup produktów i udział poszczególnych składników w tych kosztach,
• TKW – techniczny koszt wytworzenia fizycznej jednostki każdego z produktów wg struktury rodzajowej surowców zakupionych na zewnątrz spółki i kosztów wydziałowych poniesionych w danym okresie czasu rozliczonych na ten produkt, czyli ile wyniósł koszt każdego zużytego do produkcji surowca lub np. jaka wartość kosztów amortyzacji została doliczona do jednej tony produktu finalnego,
• wskaźniki zużycia poszczególnych surowców lub półfabrykatów – ile fizycznej miary surowca/półfabrykatu zużyto na tonę każdego produktu spółki,
• ceny zakupu poszczególnych surowców zrealizowane przez spółkę w danym okresie,
• koszty zakupu surowców poniesione na jednostkę fizyczną każdego surowca i na jednostkę fizyczną produktu. 

Wszystkie wartości analizowane są też narastająco w roku obrotowym. Można porównywać równoległe okresy, np. jaka była średnia cena gazu w 3Q 2006 i 3Q 2005.

Zakłady Azotowe „Puławy” SA dzięki zastosowanemu rozwiązaniu uzyskały pionierski w branży system dostarczający informacji o szczegółowej strukturze i wielkości kosztów bezpośrednich oraz ciągnionych do kontrolingowych analiz rzeczywistego technicznego kosztu wytworzenia. Generowane przez system informacje w istotny sposób wpływają na wyniki finansowe ZAP i zwiększenie przewagi konkurencyjnej na rynku branży chemicznej. Równocześnie zapewniony został przejrzysty i wygodny interfejs dla odbiorców informacji, z pełnym zachowaniem bezpieczeństwa danych, mających strategiczne znaczenie dla przedsiębiorstwa.

Poza systemem Analiz Technicznego Kosztu Wytworzenia w ZAP wykorzystywane są także systemy MAX ERP 8.5, IBM ODS 7,22, Petroinform Kadry-Płace, Koma SA Majątek Trwały. Obecnie rozpatrywany jest wybór zintegrowanego systemu ERP.

Autor: Elżbieta Jaworska, MSI Polska